Đứng Trước Ngưỡng Cửa Của Tri Giác: Đối Diện Với Những Thách Thức Đạo Đức Trong Thời Đại Mới
Khái niệm "tri giác" – khả năng trải nghiệm cảm xúc tích cực hoặc tiêu cực – đang đặt ra những câu hỏi hóc búa về cách chúng ta tương tác với thế giới sống. Không chỉ động vật có xương sống, mà ngay cả một số loài động vật không xương sống như bạch tuộc cũng được xem là ứng cử viên tiềm năng cho khả năng tri giác. Điều này đòi hỏi chúng ta phải xem xét lại cách đối xử với chúng, đảm bảo tránh gây ra những đau khổ không cần thiết.
Vậy làm thế nào để đưa ra quyết định khi chúng ta không chắc chắn về khả năng tri giác của một sinh vật? Giáo sư Jonathan Birch đề xuất một khuôn khổ phòng ngừa, bao gồm ba nguyên tắc cơ bản và 26 đề xuất cụ thể. Khuôn khổ này hướng dẫn cách chúng ta tiếp cận việc chăm sóc và điều trị cho những sinh vật ở "rìa" của tri giác, bao gồm cả những người rối loạn ý thức, phôi thai, cơ quan thần kinh, và thậm chí cả trí tuệ nhân tạo.
Một ví dụ điển hình là việc sử dụng thuốc gây mê trong phẫu thuật trên trẻ sơ sinh và bào thai. Trước đây, việc không sử dụng thuốc gây mê là phổ biến vì người ta chưa chắc chắn về khả năng cảm nhận đau đớn của chúng. Tuy nhiên, những hậu quả tiêu cực đã dẫn đến sự thay đổi trong thực hành y tế. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc áp dụng nguyên tắc phòng ngừa: khi nghi ngờ về khả năng tri giác, chúng ta nên giả định rằng sinh vật đó có thể cảm nhận được đau đớn và thực hiện các biện pháp cần thiết để ngăn ngừa đau khổ.
Khuôn khổ này cũng được áp dụng cho nghiên cứu trên cơ quan thần kinh – mô não được nuôi cấy trong phòng thí nghiệm. Mặc dù nghiên cứu này có tiềm năng to lớn trong việc tìm hiểu các bệnh lý thần kinh, nhưng khả năng tri giác của cơ quan thần kinh vẫn chưa được xác định rõ ràng. Do đó, cần có một cách tiếp cận thận trọng để cân bằng lợi ích của nghiên cứu với rủi ro tiềm ẩn về mặt đạo đức.
Để đánh giá tính cân xứng của các quyết định liên quan đến tri giác, Birch đề xuất kiểm tra bốn tiêu chí: tính cho phép về nguyên tắc, tính đầy đủ, tính cần thiết hợp lý và tính nhất quán (PARC). Việc áp dụng PARC giúp đảm bảo rằng các biện pháp can thiệp vừa đủ để giảm thiểu rủi ro mà không gây ra những tác hại không cần thiết.
Birch kêu gọi một sự thay đổi lớn trong cách chúng ta nhìn nhận các sinh vật có khả năng tri giác. Ông tin rằng chúng ta nên chủ động áp dụng khuôn khổ ra quyết định này ngay bây giờ, thay vì chờ đợi khoa học chứng minh một cách chắc chắn. Mặc dù việc thay đổi nhận thức và hành vi trên quy mô toàn cầu là một thách thức lớn, nhưng Birch vẫn lạc quan về khả năng con người có thể làm tốt hơn.
